|
اشنایی با گچ از محمد فتاحی از روستای باغنار میلاس
:
:
:
گَچ، سنگ گچ کلسیم سولفات آبدار طبیعی است و در چندین فرم بلوری یافت میشود که در داشتههای خاکی پوسته جامد کره زمین به فرم قشرهای نسبتاً ضخیم و کلفت فراوان است که آن را از دل زمین بیرون میآورند و مورد بهکارگیری قرار میدهند.
گچ را پس از استخراج از معدن مانند آهک به کوره میبرند و تا دمای نزدیک به ۱۸۰ درجه سانتیگراد گرما میدهند تا شماری از مولکولهای آب تبلورش را از دست بدهد وبه فرم گچ قابل بهکارگیری به عنوان مصالح ساختمانی و قالب گیری درآید. معمولاً گچ را با آسیابهای مخصوص به صورت پودر در میآورند و در کیسهها یا به صورت فله به فروش میرسد. پودرهای گچ مرغوب باید کوچکتر از ۰٫۱۵ میلیمتر باشد. در اکثر موارد ترکیب گچ و آب خالص برای کاربدهای مختلف استفاده میشود هر چند در موارد نیاز با اضافه کردن مقداری مواد مختلف میتوان زمان سفت شدن آن را کاهش داد. مثلاً با اضافه کردن ۱٪ نمک طعام به مخلوط گچ و آب زمان سفت شدن آن زیاد میشود و اگر میزان نمک بیش از ۴ درصد شود زمان سفت شدن زیاد میشود (تا ۳۰ دقیقه).
- 2CaSO4 · 4H2O → 2CaSO4 · H2O + 3H2O (به صورت بخار متصاعد میشود).
رنگ گچ به فرم طبیعی سفید بوده و ممکن است به دلیل ناخالصیهای مواد آلی رس و اکسید آهن به رنگهای خاکستری، خاکستری مایل به آبی، صورتی یا زرد دیده شود. سنگ گچ دارای سیستم تبلور منوکلینیک، وزن مخصوص ۳۲/۲ و سختی ۵/۱ تا ۲ میباشد. ژیپس مورد بهکارگیری با سنگ گچ به فرم تودهای بلوریشده که به فرم دانههای ریز و درشت است؛ در اسید کلریدریک و آب گرم به فرم محلول در میآید. سنگ گچ خالص دارای ۹/۲۰ درصد آب ترکیبی و ۶/۴۶ درصد SO3 و ۵/۳۲ درصد CaO است.
خلوص سنگ گچ بر پایه درصد کانی ژیپس در آن تعریف میشود. بر پایه انجمن استاندارد مصالح آمریکا (ASTM) دستکم خلوص مورد نیاز برای سنگ گچ در مواد صنعتی ۷۰ درصد ژیپس است در صورتی که بیشتر سنگ گچهای تجارتی و بازرگانی دارای ۷۵ تا ۹۰ درصد خلوص میباشند. نا خالصیهای موجود در سنگ گچ بیشتر شیل، رسها و کربنات کلسیم است و گاهی بازمانده کنشها و فعالیتهای حیاتی نیز در آن دیده میشود.
این واژه از فارسی میانه gač است که ریشهٔ نهایی آن نامعلوم است، ولی با واژههای اکدی gaṣṣu، آرامی gaṣṣā، عربی جصّ، لاتین gypsum، و یونانی باستان gýpsos مرتبط است.
گچ در معماری ایران[ویرایش]
یکی از کاربردهای ویژهٔ گچ، اندون کردن دیوارها و آراستن سطوح داخلی ساختمان هاست و با استفاده از هنر گچبری به آن زیبایی میبخشند. از میان نمونههای به جا مانده میتوان به گچبری، چفت گیری و ابزار زنی طاقچه بازمانده از کاخ بیشابور نام برد. پس از ظهور اسلام نیز از هنر گچبری در بناها استفاده می شده است، ولی این هنر به دلیل حرمت پیکره سازی در قالب نقوش برجسته از گل و گیاه و نیز انواع طرحهای اسلیمی و بندهای ختایی و حطهای مختلف تجلی یافت. از نمونههای به جا میتوان به مسجد فریومد در سبزه وار اشاره کرد.
گچبری دوره سلجوقی[ویرایش]
هنر گچبری در انواع خط کوفی همراه نقوش اسلیمی خرطوم فیلی روند تحول این هنر در دورهٔ سلجوقی بوده است. به طور کلی هنر گچبری در دوره سلجوقی مورد توجه در نماسازی داخلی بوده است. از میان آثار این دوره میتوان به گچبریهای مسجد اردستان با خط کوفی ((مُزهّر)) و گنبد و مسجد علویان در همدان اشاره داشت.
گچبری دوره ایلخانی[ویرایش]
در این دوره گچبری رونق یافت. به وجوذ آمدن محرابهای گسترده با انواع خط کوفی و خطهای سلطانی، دیوانی، رقعی و به کارگیری انواع گره هندسی با نقوش اسلیمی توماری و اسلیمی ماری در لابلای کتیبه و اسپرهای خط با گل و برگهای پهن گود و برجسته در آن به وجود آورده شد. از آثار این دوره به بقعه بایزید بسطامی و مسجد الجایتو در اصفهان اشاره کرد.
استانداردهای ملی ساختمان[ویرایش]
- استاندارد شماره ۲۶۹: ویژگیها و روش آزمون گچ ساختمانی
- استاندارد شماره ۱۱۶۱: سقف پوش گچی
- استاندارد شماره ۲۷۸۵: ویژگیهای گچ قالبسازی
- استاندارد شماره ۲۷۸۶: قطعههای پیشساخته دیوارهای گچی
- استاندارد شماره ۵۰۲۹: روشهای آزمون شیمیایی گچهای ساختمانی
- استاندارد شماره ۵۰۳۰: ویژگیهای سنگ گچ
- استاندارد شماره ۵۰۳۱: ویژگیهای گچ استریش
- استاندارد شماره ۵۰۳۲: ویژگیهای بتن گچی
- استاندارد شماره ۵۰۳۳: ویژگیهای سنگدانههای معدنی مورد بهکارگیری در گچ ساختمانی
- استاندارد شماره ۵۴۸۱: روش آزمون فیزیکی گچ پلاستر
- استاندارد شماره ۵۴۸۲: روشهای آزمون گچهای ساختمانی[۱]
گچ[ویرایش]
گچ از جمله مصالحی است که در صنایع ساختمان سازی از اهمیت مخصوص برخوردار است و به علت ویژگیهایی که دارد از زمانهای قدیم در امر ساختن مسکن مورد مصرف قرار میگرفت. در بسیاری از ساختمانهای قدیمی مخصوصا در دوران صفویه که اغلب آنها در اصفهان موجود میباشد گچ نقش موثری داشته و گچ بریها ی بسیار زیبائی از آن دوران باقی مانده است.
قدمت استفاده بشر از گچ به حدود پنج هزار سال قبل میرسد. دیوارههای قبرهائی در مصر که مربوط به آن دوران است بوسیله گچ اندود شده است.
در ایران نیز استفاده از گچ به زمان اشکانیان میرسد و گچ بریهای بجا مانده از آن تاریخ گواه این موضوع میباشد.
گچ به علت خواص خود از اولین قدم در ایجاد یک بنا که پیاده کردن حدود زمین باشد و با صطلاح برای ریختن رنگ اطراف زمین مورد نیاز بوده و همچنین تا آخرین مراحل کار که سفید کاری و نصب سنگ است باز هم گچ مورد نیاز است و حتی در نقاشی هم از گچ استفاده مینماید.
منابع تهیه گچ[ویرایش]
گچ از پختن و آسیاب کردن سنگ گچ بدست میآید. سنگ گچ از گروه مصالح ساختمانی کلسیم دار است که به طور وفور در طبیعت یافت میشود وتقریبا در تمام نقاط روی زمین وجود دارد و از لحاظ فراوانی در طبیعت در ردیف پنجم میباشد. در ایران هم تقریبا در تمام نقاط کشور مخصوصا در کویر مرکزی از جمله سمنان و اطراف تهران – جاجرود – آذربایجان – اطراف مشهد و غیره یافت میشود.
مصارف گچ[ویرایش]
گچ در صنعت ساختمان سازی مصارف متعدد دارد از جمله ریختن رنگ ساختمان برای مشخص کردن اطراف زمین و پیاده کردن نقشه – ملات سازی- گچ و خاک- سفید کاری- سنگ کاری که در مورد اخیر برای نگه داشتن سنگ به طور موقت در جای خود تا ریختن ملات پشت آن مورد مصرف قرار میگیرد و همچنین در صنایع مجسمهسازی و ریخته گری برای قالب سازی مصرف میشود و در کارهای طبی برای شکسته بندی مورد نیاز است. و همچنین در صنایع سیمان پزی و دارویی نیز مصرف میشود.
خواص گچ[ویرایش]
گچ علاوه بر دو خاصیت عمده (زود گیر بودن و ازدیار حجم به هنگام سخت شدن) دارای خواص دیگری نیز هست از جمله آنکه گچ اکوستیک است. در آتشسوزی مقاوم میباشد. ارزان و فراوان است. دارای رنگی سفید و خوش آیند است علاوه بر مصرف فوق گچ در صنایع چینی سازی و سرامیک بعنوان قالب – در صنایع شیشه گری – در کشاورزی- صنعت کاغذ سازی- ÷تروشیمی- چرم سازی و دهها مورد دیگر مصرف میشود.
آمادهسازی سنگ گچ برای خوراک کوره[ویرایش]
سنگ گچ از معدن با وسائل مختلف مانند آتش کاری یا برش و غیره جدا شده در محل معدن یا کارخانه با سنگشکنهای چکشی به کلوخه هائی در حدود ۴۰ سانتیمتر تبدیل میگردد آنگاه این کلوخهها را با قیفهای مخصوص به سنگشکنهای فکی هدایت کرده و در آنجا کلوخهها را تا ابعاد چند میلیمتر خرد مب نمایند.
قطعات ریز این محصول پس از عبور از الکهای مخصوص با نوارهای نقاله به سیلوها ذخیره هدایت میشود و قطعات درشت تر دوباره به آسیابهای فکی یا گلولهای هدایت شده و خرد میگردد. ظرفیت سیلوها ذخیره و تعداد آنها با توجه به بزرگی و کوچکی کارخانه به گونهای است که میتواند حداقل خوراک یک هفته کارخانه را در خود جای دهد. محصول سیلوها با توجه به نیاز کارخانه با تسمههای نقاله و به طور خودکار وارد کوره میشود و پس از طی مراحل پخت با آسیابهای گلولهای به گچ ساختمانی تبدیل میگردد و به بازار مصرف عرضه میشود.
کورههای گچ پزی[ویرایش]
۱-کورههای گچ پزی چاهی[ویرایش]
قدیمی ترین نوع کوره گچ پزی در ایران کورههای چاهی میباشد که هم اکنون نیز در بسیاری از شهرهای ایران متداول است. این نوع کورهها که مانند تنورهای است که سنگ گچ را در آن میچینند و آنرا حرارت میدهند تا پخته شود. در این نوع کورهها که حرارت آن قابل کنترل نیست همه نوع سنگ گچ از گچ پخته تا گچ ساختمانی و گچ تشنه و گچ سوخته و انیدریت و سنگ گچ تجزیه شده بدست میآید بدیهی است محصول این نوع کورهها به علت یکنواخت نبودن آن مرغوب نمیباشد. کار این نوع کورهها پیوسته نیستو سوخت این نوع کورهها میتواند چوب- ذغال سنگ و غیره باشد.
۲- کورههای تاوهای[ویرایش]
این نوع کورهها که دارای محصولی یکنواخت میباشد تشکیل شده است از یک سینی بزرگ که سنگ گچ آسیاب شده را در آن میریزند. وبه آن حرارت میدهند این کورهها دارای دستگاهی میباشد که پیوسته دانههای سنگ گچ را هم میزند تا کلیه کلوخههای سنگ گچ یکنواخت حرارت ببینند این دستگاه همزن مانند شانهای است که در محور وسط تاوه قرار دارد و حول محور خود میچرخد و کلوخهها را هم میزند عمل این نوع کورهها مانند بو دادن تخمه میباشد.
۳- کورههای گردنده خفته[ویرایش]
این نوع کورهها که رایج ترین نوع کورههای گچ پزی است بصورت استوانه ایی خفته حول محور خود که با افق در حدود ۴ درجه شیب دارد میگردد و در ضمن گردش کلوخههای سنگ گچ را به جلو هدایت مینماید این کلوخهها بتدریج که جلو میروند پخته شده پس از خروج از کوره بوسیله دمیدن هوای سرد به روی آن کلوخهها را خنک نموده و برای نرم کردن به آسیاب میبرند از هوای دمیده شده روی کلوخه که پس از خروج در حدود ۱۰۰ درجه سانتی گراد حرارت دارد برای گرم کردن مصالح اولیه و تبخیر آب فیزیکی آن استفاده مینمایند. حرارت در این نوع کورهها قابل کنترل بوده و دارای محصول یکنواخت و مرغوب میباشد. کار این کورهها پیوسته است یعنی همیشه میتواند بدون توقف به کار خود ادامه دهد هر قدر محصول کوره در اثر گردش به جلو هدایت شود میتوان به همان نسبت کوره را بارگیری نمود.
در کارگاههای ساختمانی که از کورههای گچ پزی و آجرپزی دور میباشند و برای تامین آجر مورد نیاز خود مجبور هستند که در کارگاه اقدام به ایجاد کوره آجرپزی نمایند با قرار دادن مقداری سنگ گچ به روی کوره آجرپزی با توجه به حرارت کمی که سنگ گچ جهت پخته شدن نیاز دارد پس از مدت کوتاهی پخته میشود آنگاه آنرا با وسائل ابتدائی مانند تخماق و یا آسیابهای محلی کوبیده و سرند نموده و مورد استفاده قرار میدهند.
مقاومت گچ در مقابل آب[ویرایش]
گچ در مقابل آب و رطوبت مقاومت نکرده و بسیار ضعیف است و لایههای سفید کاری اگر در مجاورت رطوبت قرار بگیرند طبله کرده و بصورت جدا از هم در دیوار ظاهر میشود و البته پس از آنکه رطوبت از بین رفت و محل خشک شده گچ طبله شده بحالت اولیه خود برنمی گردد بهمین علت از بکار بردن گچ در مکانهایی که با آب در تماس است مانند توالت ها- حمامها و آشپزخانه باید خودداری کرد وهمچنین از بکار بردن ملات گچ واندود گچ و خاک و سفید کاری به وسیله گچ در ساختمانهایی که در مناطق مرطوب قرار دارند باید خود داری نمود مانند مناطق شمالی ایران. در این نوع مناطق برای سفید کاری ساختمان از سیمان سفید و یا آهک استفاده مینمایند
کشوزنی
برای کشو زنی سه گونه ابزار مورد استفاده قرار می گیرد که عبارت اند از :
الف- ابزاری که بر لبه ی جاسازی می خورد.
ب- ابزاری که فقط بر سطح کار می خورد و تکیه بر شِمشه دارد .
ج- ابزاری که سطح کار می خورد و در گوشه ی آن سوراخی تَعبیه گردیده که بوسیله ی ریسمانی به یک میخ متصل است.
بعد از خط اندازی زیر کار،معمولاً مراحل:گچ اندازی وکُشته کِشی با اَبزار وپنبه آب ،صورت می گیرد . برای اَبزار زنی از گچ خوش مایه که باید سفت تر از گچ گُل و و برگ سازی باشد، استفاده می شود .
وسایل ابزارزَنی
در کشوزنی از ابزارهای مختلفی به شرح زیر استفاده می شود :
1- برجسته کاری
2- کنده کاری و حکاکی
3- حاشیه پخ
4- کنج
5- کاو مسطح
6-تاج
7- ابزار نیم گرد
8-ابزار ربع گرد
9- ابزار محدّب دارای مقطع مربع دایره
10-قاب- کاو
عمل کشوزَنی
ابتدا از زاویه ی بین دیوار وسقف به مرکز کنج و با شعاع 15سانتی متر، دور تادور را با پرگار و یا باریسمان آغشته شده به رنگ علامت می زنیم و بعد شمشه ای به ضخامت 25 میلی متر را در سقف برابر با خط ریسمان می کوبیم . پس از علامت گذاری، محل ابزار زدن باید زخمی شود و به محل کار تعدادی میخ می کوبیم . پس از آماده شدن گچ، داخل شمشه را گچ اندازی می کنیم. بعد از سفت شدن، شمشه را به آرامی ضربه زده و از گچ جدا می کنیم. این عمل را دور تا دور سقف ادامه می دهیم. به این کار جاسازی می گویند .
کِشو، ابزاری اصلی در ابزار زنی است که ممکن است چوبی ،فلزی و یا از جنس pvc باشد.
این کشو در طرح ها و گونه های مختلف می تواند باشد. ابزار گچی را می توان در هر جا ومکانی استفاده کرد. روی دیوار،سقف ،کُنج ها ، سطح های ممتد و کشیده و...
ابزار زنی سطحی ترین فعالیت درشاخه ی گچبری است که گچبر مبتدی برا ی شروع کار ابتدا ابزار زن می شود .
اَندِلیک سازی (جاچراغی)
در واقع در سقف ها، پوشش به صورت کاذب می باشد که به فُرم ها و نوع های مختلف جهت زیباسازی درسقف هاازآن استفاده می گردد. سقف کاذب، سقفی است که به اسکلت ساختمان متصل بوده و بار آن به سازه ی اصلی ساختمان وارد می شود. در اندلیک سازی بین سقف اصلی و قسمت زیرین سازه ی اصلی، فضای خالی به وجود می آید که اندلیک ها می تواند صاف با ارتفاع محدود و یا به شکل های مختلف ساخته شوند .در این نوع سقف کاذب می توان از مصالح سبک استفاده نمود و قاب بندی آن به نحومناسبی به اسکلت بندی ساختمان متصل شود تا ضربه و تکان های ناشی از زلزله به آن ها، موجب خرابی دیوارهای مجاور نگردد .
در هر ساختمان به طور کلی پس از اتمام سفت کاری ،نازک کاری شروع می شود که رعایت اصول،روش هاو فنون و اجرای مناسب اندود کاری و پس از آن رنگ آمیزی، جلوه ای خاص به ساختمان می دهد .
ابزار و وسایلی که یک گچ کار نیاز دارد عبارتند از :آب – گچ – داربَست – شمشه ی آلومینیومی، چوبی و یا آهنی – گیره یا پُل یا شمع – استامبولی – ماله – کاردَک – لیسه ی پلاستیکی – هم زن – میخ – تیشه – شاقول – ریسمان – مداد – تراز و ....
سطحی را که می خواهیم گچ کنیم بنا به موقعیت آن، تعدادی گچ برجسته ی هم سطح یا هم تراز و یا هم شاقول روی سطح قرار داده و با شمشه قرار نهادن روی تمام کُروم ها (گچ های برجسته) و گچ کردن زیر شمشه ها، ریل هایی گچی درست کرده و در پایان گچ را مابین این ریل ها مالیده و شمشه را روی ریل کشیده که متناسب با صافی ریلهای گچی، سطح گچ کاری شده تخت می شود.
به طور کلی چهار نمونه گچ در گچ کاری قابل استفاده است:
الف – گچ آماده: گچی است که به صورت دوغ آب بوده و پس از مدتی سفت می شود و برای پرکردن فضا های تو خالی مناسب است .
ب – گچ عسلی: گچی است که مقدار گچ آن از آب آن به تناسب بیشتر باشد که محلولی مانند کشک به وجود می آید. این گچ پس از سفت شدن، سختی خاصی را به خود می گیرد. این گچ برای کروم گرفتن بسیارمناسب است.
ج – گچ دَستی: این گچ ،گچی سفت است که کمی آب را به گچ اضافه می کنند و گچ خمیر می شود .گچ دستی، مایع نمی تواند باشد و بسیار سفت می شود و مخصوص بند کردن جسمی به جسم دیگر است .
د – گچ کُشته: گچی است نرم ودیر سفت که فرصت خوبی را به گچ کار برای صیقل دادن سطح گچ کاری شده می دهد
زمان گرفتن ملات گچ
گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن نموده و سخت شدن آن نیز باید خیلی زود پایان یابد گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از 8 دقیقه شروع نشود و حداکثر از 25 دقیقه دیرتر شروع به گرفتن ننماید و پایان سخت شدن آن نباید زودتر از 20 دقیقه و دیرتر از یک ساعت باشد.
زمان گرفتن ملات گچ
گچ ساختمانی باید زود شروع به گرفتن و سخت شدن نموده و سخت شدن آن نیز باید خیلی زود پایان یابد گچ ساختمانی مرغوب آن است که زمان گرفتن آن زودتر از 8 دقیقه شروع نشود و حداکثر از 25 دقیقه دیرتر شروع به گرفتن ننماید و پایان سخت شدن آن نباید زودتر از 20 دقیقه و دیرتر از یک ساعت باشد.
اندازه گیری زمان شروع و پایان گرفتن گچ
اگر در یک ظرف مقداری آب بریزیم و روی آن به مقداری لازم گچ اضافه کنیم (به همان مقدار که برای ساختن که برای ساختن ملات های کلی ساختمان گچ داخل آب می ریزیم) شروع زمان سخت شدن ملات از لحظه ای است که اگر داخل مخلوط را به وسیله میخی خط بیاندازیم بلافاصله جای خط پر نشود و پایان زمان سخت شدن آن زمانی است که اگر روی ملات سخت شده با انگشت ضربه بزنیم روی ملات در محلی که ضربه زده ایم آب ظاهر نشود (مقدار این ضربه باید در حدود 0.5 کیلو کرم بر سانتی متر مربع باشد).
شروع زمان گرفتن گچ از لحظه ای است که گچ را داخل آب می پاشیم و مدت سخت شدن آن از لحظه ای است که جای شیار روی ملات باقی بماند تا زمانی که در اثر ضربه زیر انگشت آب جمع نشود.
باید توجه داشت که گچ سخت شده شکل پذیری خود را از دست می دهد و دیگر قابل مصرف نیست نباید سخت شدن گچ را با خشک شدن آن اشتباه کرد خشک شدن گچ با توجه به گرمی و سردی هوا ممکن است از چند ساعت تا چند روز بطول بیانجامد . خشک شدن گچ وقتی پایان می یابد که رنگ آن کاملا سفید شود.
مواد افزودنی در گچ
گاهی با افزودن بعضی مواد گچ را تندگیرتر یاکندگیرتر می کنند به شرح زیر:
اگر 0.5 درصد وزن گچ به آن نمک طعام NaCl اضافه کنیم انرا تند گیر کرده و زمان گیرش انرا به 5 دقیقه می رسانیم.
اگر از یک در صد تا 4 در صد وزن گچ به ان نمک طعام اضافه کنیم زمان گیرش آن به 3.5 دقیقه می رسد حال اگر در صد نمک طعام را هر قدر اضافه کنیم زمان گیرش به تعویق می افتد و گچ کند گیرتر می شود به طوریکه با افزودن 10 در صد نمک طعام شروع زمان گرفتن گچ به 12.5 دقیقه می رسد. نمودار زیر بیانگر اثر نمک طعام است:
زاج سفید گچ را کند گیرتر می نماید.
سریش نیز گچ را کندگیرتر می کند بطوریکه اگر به ملات گچ از یک در صد تا 6 درصد وزن ان سریش اضافه کنیم آغاز گرفتن گچ از 12.5 دقیقه تا 38 دقیقه به تاخیر می افتد. لازم به یادآوری است که سریش نوعی چسب گیاهی می باشد که در صنعت صحافی به طور وفور مورد استفاده قرار می گیرد. در حدود سالهای 1320 تا 1330 که اطاقها را کمتر نقاشی می نمود ند مقداری سریش به آب ملات گچی که جهت سفید کاری اتاقها مورد مصرف قرار می گرفت اضافه می کردندتا هنگام تکیه دادن به دیوار اتاقها لباس تکیه دهنده را کثیف نکند.
با افزودن 0.5 در صد تا 1 در صد وزن گچ براکس به فرمول H2O,Na2B4O7 زمان آغاز گرفتن گچ از 15 دقیقه تا 1.5 ساعت به تاخیر می افتد. نمودار زیر این اثر را نشان می دهد:
آب گرم در زمان گرفتن تاثیری چندانی ندارد.
اگر به ملات گچ از 0.1 تا 0.5 در صد وزن گچ سریشم اضافه کنیم زمان آغاز سخت شدن آن از 10 دقیقه تا 2 ساعت به تاخیر می افتد.
اگر به ملات گچ از 10 تا 50 درصد وزن آن خاک رس اضافه کنیم ( ملات گچ و خاک ) آغاز گرفتن ان حداکثر تا 12.5 دقیقه به تاخیر می افتد.
اگر به ملات گچ تا یک درصد وزن ان زاج سفید اضافه کنند زمان آغاز گرفتن آن تا 15.5 دقیقه به تاخیر می افتد ولی اگر مقدار زاج سفید را اضافه کرده و انرا تا 5 در صد برسانند ملات گچ تندگیر شده و زمان آغاز گرفتن ان به 7 دقیقه می رسد.
زمان مصرف گچ از لحاظ دما
با توجه به آنکه در موقع ملات سازی گرما تولید می کند بطوریکه تقریبا تا حدود 15 تا 20 درجه گرم تر از محیط کارگاه می شود بدین سبب از لحاظ تئوری می توان ملات گچ را در دماهای زیر صفر نیز مصرف نمود ولی عملا در کارگاهها باید از این کار خودداری کرده و حداکثر ملات گچ را در دماهای کمتر از 5 یا 6 درجه بالای صفر مصرف ننمائیم.
به علت زودگیر بودن گچ با وجود انکه ملات انرا بسیار کم درست می کنند (حداکثر به اندازه یک استانبولی) نمی توان سطوح زیادی را با آن سفید کرده و کاملا صیقلی نمود زیرا قبل از انکه بتوانیم سطح گچ را با ماله پرداخت نموده تا سطوح صافی به دست آوریم گچ سخت شده و حالت پلاستیک بودن خود را از دست می دهد (سخت شدن ملات گچ با خشک شدن آن اشتباه نشود) بدین لحاظ پس از آنکه روی گچ و خاک را با ملات گچ اندود نمودند برای آنکه سطحی کاملا صیقلی به دست می آید.روی آن را کشته می کشند.
کشته ملات گچی است که هیچ وقت سخت نمی شود و تا قبل از خشک شدن حالت پلاستیسیته خود را از دست نمیدهد البته باید توجه داشت که ضخامت کشته حداکثر نباید از یک میلیمتر تجاوز کند زیرا در غیر اینصورت پوسته پوسته شده و از سطح کار جدا میشود.
ساختن کشته
برای ساختن ملات کشته ابتدا گچ را از الکهای بسیار ریز رد می نمایند آنگاه آنرا مانند ملات معمولی گچ میسازند ولی بلافاصله پس از انکه دانه های گچ را داخل آب ریختند با دست انرا مالش داده و مانع ایجاد کریستالهای لازم جهت سخت شدن میگردند و بدین طریق پس از ده تا دوازده دقیقه که ملات را مالش دادند این ملات قبل از خشک شدن سخت نمیشود و به ان در اصطلاح بنائی کشته می گویند. ملات کشته بعلت انکه سخت نم یشود. به کارگران گچ کار فرصت میدهد تا سطوح وسیعی را بوسیله آن با ماله کاملا صیقلی نماید.
اندازه دانه های گچ
همانطوریکه قبلا اشاره شد پس از انکه گچ را از کوره بیرون اوردند آنرا به آسیاب برده و با آسیابهای ساچمه ای و غیره آنرا خرد کرده و بصورت پودر در آورده و برای مصرف به بازار عرضه مینمایند بدیهی است هر قدر دانه های گچ ریزتر باشد گچ مرغوبتر بوده و برای کارهای ظریفتر مورد استفاده قرار می گیرد.
قطر بزرگترین دانه گچ مورد استفاده در کارهای ساختمانی نباید از 0.6 میلیمتر بزرگتر باشد و نود درصد آن باید ریزتر از 0.15 میلیمتر بوده و 99.5 درصد آن باید ریزتر از 0.2 میلیمتر باشد.
علل ترک خوردن گچ کاری
گاهی در ساختمان ملاحظه می کنیم که سطوح گچ کاری شده پس از خشک شدن و سخت شدن ترک می خورد و شکل بسیار بدی به محل ان میدهد این ترک خوردگی می تواند به دلایل زیر باشد:
اگر در موقع ساختن ملات گچ مقدار گچ را که درآب می ریزیم از حد معینی کمتر باشد (درصد وزن آب نسبت به گچ زیاد باشد) بطوریکه گچ نتواند پس از انبساط حجم آب مصرف شده در ملات را پر کند در نتیجه گچ پس از خشک شدن تقلیل حجم داده و می ترکد.
اگر کلفتی ملاتی که روی دیوار می کشیم از 7 – 8 سانتی متر بیشتر باشد و انرا در یک نوبت بکشیم لایه های روئی گچ در اثر مجاورت با هوا به فوریت خشک می شوند در حالی که هنوز لایه های درونی مرطوب هستند و اگر این لایه ها هم بخواهند خشک شوند یعنی آب آنها تبخیر شود ناچارا باید در سطح گچ کاری ترکهایی ایجاد شود تا امکان خروج بخارآب لایه های زیرین حاصل شود.
اگر در فصل سرما و درجات زیر صفر اقدام به گچ کاری بنماییم و آب ملات گچ قبل از انبساط و سخت شدن گچ یخ بزند فعل و انفعالات شیمیایی برای سخت شدن در ملات متوقف می شود. پس از انکه یخ ذوب شد گچ فاسد شده و دیگر به انبساط خود ادامه نمیدهد در نتیجه درسطح گچ کاری شده ترک خوردگی مشاهده می گردد.
بعضی از ترکها در گچ کاری بعلل فوق نبوده و در اثر نشستهای ساختمان بوجود می آید این ترکها معمولا با زاویه 45 درجه نسبت به افق ظاهر می شود.
وزن مخصوص گچ
وزن مخصوص گچ بر حسب ریزی و درشتی دانه و همچنین لرزیده و نلرزیده ان متفاوت است و بطور کلی وزن مخصوص گچ از 0.85تا 1.4 تن بر متر مکعب می باشد.
گچ و خاک
اگر در ساختمان بخواهیم از گچ بعنوان ملات استفاده نماییم اغلب مواقع گچ و خاک رس را مخلوط کرده و از ملات گچ و خاک استفاده می کنند و از گچ تنها و بدون خاک فقط برای سفید کاری اطاقها و پوشش روی گچ و خاک استفاده می شود ان هم بعلت رنگ سفید ان است که آمادگی بهتری برای نقاشی دارد.
منظور از ملات گچ و خاک ملاتی است که از مخلوط شدن گچ و خاک رس به نسبت پنجاه درصد از هر کدام بدست امده باشد البته با توجه به تندگیر و کندگیر بودن گچ ممکن است میزان خاک رس کمتر یا بیشتر بشود.
خاک را به دلایل زیر با گچ مخلوط می نمایند:
قیمت خاک رس از گچ ارزانتر است زیرا همانطور یکه قبلا گفته شد سنگ گچ را پس از استخراج به کوره برده و عملیاتی روی ان انجام می دهند که موجب هزینه می باشد در صورتیکه خاک رس را پس از استخراج مستقیما به مصرف می رسانند و در هر شرایط قیمت خاک رس از گچ ارزانتر است در نتیجه ملات گچ و خاک بسیار اقتصادی تر از گچ تنها است.
ملات گچ و خاک دیر گیر تر از ملات گچ می باشد . بدین علت دیرتر سخت شده و در نتیجه کارگران گچ کار بیشتر فرصت دارند تا آن را روی ردیف قبلی آجر پهن نموده و ردیف بعدی آجر را روی آن بچسبانند.روی هم رفته کار کردن با آن آسان است.
ملات گچ و خاک از ملات گچ پلاستیک تر می باشد و زیر ماله بنا بهتر شکل می گیرد.
دوغ آب گچ
برای ساختن دوغ آب گچ عینا مانند ساختن ملات گچ عمل می نمایند فقط از آب بیشتری استفاده می کنند بطوریکه ملات کامل رقیق و روان باشد . از دوغ آب گچ برای پر کردن درزهای طاق ضربی استفاده می نمایند. دوغ آب گچ را قبل از ازدیاد حجم گچ مصرف می کنند و ملات گچ را تقریبا بعد از ازدیاد حجم گچ.
تخته های گچی پیش ساخته
در ساختمان هایی که اسکلت آنها فلزی یا بتنی است برای تیغه بندی جهت جدا کردن فضاهای داخلی آپارتمان احتیاج به مصالحی بسیار سبک داریم که وزن زیادی را به سازه تحمیل نکند برای این کار معمولا از بلوک سفالی تو خالی استفاده می کنند.
گاهی نیز از قطعات گچ به ابعاد تقریبی 50*50*8 سانتی متر استفاده می شود که این قطعات به شکل کام و زبانه روی هم قرار می گیرند. ملات بین آنها چسب مخصوصی است که مخلوط گچ داشته و پس از مصرف کاملا هم رنگ سایر قسمتهای تخته های گچی می شود.
پس از نصب پلاکهای گچی میتوان روی انرا با اندود گچ و یا کاغذ دیواری پوشانید.باید دقت نمود که از این قطعات در مکانهایی که مستقیما با آب در تماس هستند استفاده نشود مانند حمام ها و غیره زیرا همانطوری که گفته شد گچ در مقابل آب حساس بوده و خیلی زود فاسد می شود.
با توجه به این که برای تیغه بندی اتاقها فقط حجم قطعه مورد نظر می باشد در نتیجه وزن قطعه هر چقدر سبک تر باشد بهتر است زیرا بار کمتری را به پلها و ستون ها و فنداسیون وارد می کند. گاهی برای ساختن قطعات گچی جهت تیغه بندی از گچ پوک شده استفاده می کنند یعنی از گچی که در هنگام سخت شدن دارای خلل فرج بیشتری می باشد استفاده می شود.
برای ساختن گچ پوک به ابی که ملات گچ را با آن درست می کنند موادی اضافه می نمایند که تولید گاز بنماید مانند آب اکسیژنه یا سولفات آلومینیم این مواد در موقع سخت شدن گچ ایجاد حباب کرده و در نتیجه در گچ خلل و فرج ایجاد می شود و وزن مخصوص قطعه گچی کم می شود.
برای ساختن قطعات گچی سبک علاوه بر روش فوق می توان با اضافه کردن مواد دیگری به ملات گچ مانند پودر کاه – سبوس برنج – قطعات گچی سبک به دست آورد؛ و همچنین اگر به ملات گچ موادی مانند مو – الیاف گیاهی – و مفتولهای باریک فلزی و غیره استفاده کنند قطعه گچی مسلح به دست می آید که نسبت به قطعه گچ معمولی و قطعه گچی پوک دارای مقاومت کششی و فشاری بیشتری است.
از قطعات گچی استفادههای دیگری نیز به عمل می آید مثلا قطعات مذکور را به شکل و اندازه دلخواه در می آورند و آنرا به جای گچ کاری به دیوار سالنها می چسبانند و از آن به جای آکوستیک استفاده می نمایند و یا تخته گچی مقاوم در مقابل حرارت می سازند و فضای خصوصی را که باید دارای امنیت بیشتری در مقابل آتش سوزی یا تبادل حرارت داشته باشد با آن می پو شانند.
در ساخت هر یک از این قطعات باید ویژگی های مخصوصی رعایت شود.هم چنین قطعات گچی را به شکل گل و بوته در می آورند و از آن برای تزیین فضاهای داخلی ساختمان به عنوان گچ بری پیش ساخته استفاده می نمایند.
گچ و فلزات
به علت آنکه ملات گچ اگر در مجاورت آهن – روی – سرب قرار بگیرد با آن ترکیب شده و تولید سولفات می نماید و در نتیجه موجب ضعیف شدن قطعه به کار رفته می شود در ساختمانها مخصوصا ساختمانهایی که اسکلت آن فلزی بوده و سقف طاق ضربی می باشد باید حتما روی تمام قطعات فلزی را قبل از اجراء طاق ضربی و مصرف هر گونه گچ با یک لایه از روغن مخصوص که به آن ضد زنگ می گویند پوشانیده شود تا بدین وسیله از فساد آهن جلوگیری گردد.
مقاوم کردن اندود گچ در مقابل آب
در فضاهایی از آپارتمانهای مسکونی که اندود گچ در مقابل بخار آب قرار دارد.مانند سقف حمام ها و یا توالت ها و یا آشپزخانه ها برای آنکه بخار آب به گچ آسیبی نرسانند روی آنرا با یک یا چند لایه رنگ روغن می پوشانند تا بدین وسیله مقاومت آن در مقابل آب و مخصوصا بخار آب زیادتر گردد ولی این رنگ روغن نمی توانند گچ را صد در صد در مقابل آب مقاوم نماید و باز هم بعد از چندی سقف یا دیوار این گونه فضاها در اثر مجاورت با بخار آب طبله می نمایند.
مقاومت کششی و فشاری گچ
معمولا مصرف گچ در ساختمان برای اعضاء باربر نبوده بلکه فقط برای نازک کاری به کار می رود بدین لحاظ اگر ملات گچ پس از سخت شدن و خشک شدن بتواند وزن خود را تحمل کند کافی می باشد در آزمایشهایی که به عمل آمده نشان می دهد که مقاومت فشاری گچ سخت شده بیش از 30 کیلوگرم بر سانتی متر مربع و مقاومت کششی آن بیش از 5 کیلو گرم بر سانتی متر است که این هر دو برای مصرف گچ در ساختمان برای نازک کاری کافی است.
انبار کردن گچ
اگر گچ به صورت فله به کارگاه وارد شود باید بلافاصله مصرف گردد زیرا همانطوری که قبلن نیز اشاره شد گچ میل ترکیبی شدیدی با آب داشته و حتی رطوبت هوا را جذب می کند و پس از مدتی نه چندان طولانی فاسد می شود یعنی در موقع مخلوط کردن آن با آب ازدیاد حجم پیدا نکرده و سخت نمی شود ولی اگر گچ پاکتی را به طریقه صحیحی انبار کنند به طوریکه دور از رطوبت باشد میتوان حتی پس از یک سال هم از آن استفاده نمود.
برای انبار کردن گچ باید انرا روی تخته هایی که از زمین فاصله داشته باشد بچینند برای ایجاد فاصله تخته های زیرگچ از زمین میتوان از قطعات آجر یا بلوک سفالی استفاده نمود و هم چنین باید فاصله گچ از دیوارهای انبار 20 سانتی متر باشد و نباید حداکثر بیش از 10 پاکت گچ را روی هم چید زیرا ممکن است گچ داخل پاکتهای پایین تر در اثر وزن پاکتهای بالایی بهم دیگر چسبیده و کلوخه شود . خلاصه گچ را باید طوری انبار نمود که هوا به راحتی بتواند بین آن جریان پیدا کرده و هم چنین زیر فشار نباشد
.: Weblog Themes By Pichak :.